17) wybrane kategorie syntaktyczne

a) ZDANIE

(1) definicja zdania
- definicja zdania w sensie gramatycznym (zdania orzekające) i logicznym
df. semiotyczna: wyrażenie, któremu można przypisać wartość logiczną (tj. prawdę lub fałsz)
problem definicji prawdy: zgodność sensu zdania z pewnym stanem rzeczowych
prawda: materialna i formalna
- sąd
psychologiczny: myśl wiązana ze zdaniem
logiczny: sens zdania wyznaczony regułami użycia języka (jako znaczenie zdania)

(2) podział zdań:
- tradycyjnie: kategoryczne, hipotetyczne, dysjunktywne
- proste i złożone (wyraźnie lub ukrycie)
proste: jednostkowe i ogólne
- egzystencjalne i atrybutywne
- podmiotowo-orzeczeniowe, orzecznikowe, relacyjne
- zdania kategoryczne: „S jest P”
- zdania kwadratu logicznego: SaP, SeP, SiP, SoP
ze względu na stosunek do siebie w tzw. kwadracie logicznym: przeciwne, podprzeciwne, podporządkowane, sprzeczne
- za Kantem:
asertoryczne i modalne (apodyktyczne i problematyczne)
zdania analityczne (tautologie i zdania kontradyktoryczne) i syntetyczne
- ze względu na jakość: twierdzące i przeczące
- ze względu na ilość: jednostkowe, szczegółowe, nieokreślone, ogólne
- ze względu na specjalne funkcje: pewniki (aksjomaty, postulaty), hipotezy

(3) problem wartości logicznej tzw. zdań praktycznych
- wypowiedzi wartościujące
- oceny: aksjologiczne (etyczne, estetyczne) utylitarne
- normy: tetyczne, aksjologiczne, utylitarne
- rozkazy
- pytania
- życzenia, prośby

b) NAZWA

(1) definicja nazwy:
określenie: syntaktyczne, semantyczne, pragmatyczne
- pojęcie w ujęciu psychologicznym i logicznym
- zakres (ekstensja) i treść (intensja) nazwy
denotacja, denotować, desygnować, desygnat
- treść: pełna, istotna, konstytutywna i konsekutywna, pleonastyczna
- relacja między zakresem i treścią
- imiona własne i deskrypcje

(2) typy nazw
- nazwy (zbiory) dystrybutywne i kolektywne
- ze względu na zakres (ilość desygnatów)
puste (analitycznie lub syntetycznie) i niepuste
jednostkowe, szczegółowe, ogólne
indywidualne i generalne
- predykaty: obserwacyjne—dyspozycyjne—teoretyczne
- ze względu na stopień precyzji
ostre i nieostre
jasne i niejasne
- ze względu na znaczenie
jednoznaczne—wieloznaczne—analogiczne
kategorematy i synkategorematy

(3) relacje między zakresami nazw
tożsamości (identyczności, zamienności)
podporządkowania: podrzędności lub nadrzędności
krzyżowania
wykluczania (przeciwieństwa)
dopełniania (sprzeczności)

(4) działania na treściach nazw oraz ich wytwory
abstrahowanie, generalizowanie, idealizowanie, konstruowanie, konkretyzacja, separacja

(5) działania na zakresach nazw (zob. myślowe porządkowanie pewnej dziedziny)

c) FUNKTORY (OPERATORY)

(1) definicja funktora i pojęcie argumentu
df. Funktor jest wyrażeniem, które określa inne wyrażenie
df. Funktor jest wyrażeniem, które nie jest ani zdaniem ani nazwą, natomiast występuje jako część zdania lub nazwy.
df. Argument jest wyrażeniem, które wraz z funktorem tworzy nowe wyrażenie złożone.

(2) typy funktorów z względu na:
- rodzaj tworzonego wyrażenia
- rodzaj (jakość) argumentów
- ilość argumentów

(3) funktory ekstensjonalne (zakresowe, prawdziwościowe) i intensjonalne (treściowe)
df. funktor prawdziwościowy odznacza się następującymi właściwościami: (1) jest funktorem zdaniotwórczym od argumentów zdaniowych i (2) wartość logiczna wyrażenia złożonego, którego jest głównym funktorem, zależy wyłącznie od wartości logicznej jego argumentów a nie ich treści.

(4) funkcja wyrażeniowa
pojęcie i rodzaje zmiennej: rzeczywista (wolna) i pozorna
df. wyrażenie, które reprezentuje dowolne wyrażenie określonej kategorii (klasy)
pojęcie funkcji wyrażeniowej (formuła, schemat)
df. wyrażenie zawierające zmienne rzeczywiste

(5) operatory (kwantyfikatory)
pojęcie
df. wyrażenie ilościujące
df. wyrażenie wiążące zmienne
typy: kwantyfikator ogólny („dla każdego x”) i szczegółowy („dla niektórych x”; „istnieje takie x, że...”).