czwartek, 17 września 2009

BŁĘDY JĘZYKOWE

Błędem jest posługiwanie się:
1. wyrażeniami całkowicie niezrozumiały
2. zrozumiałymi niejednoznacznie
3. zrozumiałymi mętnie

ad a) niezrozumiałość może być spowodowana:
- korzystanie z terminologii zbyt fachowej (relatywne)
- korzystanie z wyrażeń złożonych wadliwie (błędna struktura)
błędna składnia
niespójna treść

ad b) zrozumiałość niejednoznaczna
wywołana:
- aktualną wieloznacznością wyrażenia
homonimia, ekwiwokacja, amfibolia, elipsa

ad c) mętność
- mętność spowodowana użyciem wyrażeń nieostrych i niejasnych

ERYSTYKA

c) określenie erystyki

d) dzieje: retoryka, dialektyka, logika

e) określenie dyskusji naukowej
NIE jest: agitacją, demagogią, propagandą, kłótnią
JEST: zbiorowym poszukiwaniem prawdy

f) postacie dyskusji naukowej
(1) słowna i rzeczowa

(2) teoretyczna i praktyczna; budująca i światopoglądowa

(3) parlamentarna i masowa (nieparlamentarna)

(4) panelowa, poster-session

g) cele dyskusji naukowej: prawda
uzasadnić (udowodnić) a przekonać

h) warunki etyczne i logiczne (epistemologiczne) dyskusji naukowej
rzeczowość, poprawność, rzetelność, otwartość (T. Czeżowski)
warunki formalne i materialne

i) pojęcie chwytów erystycznych

*BŁĘDY ROZUMOWAŃ I CHWYTY ERYSTYCZNE

44) fallacje, zmyłki, fortele, sofizmaty, paralogizmy (parasylogizmy)

45) typy:
a) tradycyjnie: błąd materialny i formalny

b) typologia Stanisława Kamińskiego
zob. Kamiński, Systematyzacja typowych błędów logicznych, "Roczniki Filozoficzne KUL" 10:1962, z. 1, s. 5-39.

użycie zabiegów, które nie są rozumowaniami, ale podobnie służą do uzyskania asercji (uznania) pewnej tezy

1) perswazja, która ma doprowadzić do przyjęcia pewnej tezy

a) przez ustawiczne powtarzanie pewnej tezy
b) sugestywne ("kusicielskie") przedstawianie tezy:
przez ujęcie w slogany, aforyzmy, sentencje, pozory erudycji (np. z powoływaniem się na naukę)
argumentum per eloquentiam - liczenie na urok słowa
argumentum per agitationem - zagadanie w drodze zaleceń i agitacji
argumentum ad crumenam - przedstawianie tezy jako wygodnej i użytecznej, przedstawianie słodkie, przymilne i obiecujące

2) odwoływanie się do uczuć i cech osobistych odbiorcy tezy
a) odwoływanie się do zalet osobistych odbiorcy
argumentum ad populum
argumentum ad verecundiam
argumentum ad misericordiam
argumentum ad reverentiam

b) wykorzystanie niewiedzy odbiorcy
argumentum ad ignorantiam

c) zmuszanie groźbą lub siłą
argumentum ad baculum

3) doprowadzanie do asercji tezy przez ośmieszanie i zohydzanie zdania przeciwstawnego i osób z nim związanych
argumentum ad ridiculum
argumentum ad personam (jest zawsze błędem); nie mylić z argumentum ad hominem

4) dezorientowanie odbiorcy tezy przez chowanie jej lub zmianę
a) skupianie uwagi na tezie łatwiejszej i bezspornej, aby przemycić tezę, o którą nam chodzi

b) zamęczanie innymi sprawami na tyle, aby odbiorca nie miał siły zauważyć i kontrolować tezy właściwej
wadliwości samych rozumowań

1) rozumowanie nie na temat ze względu na:
a) przeoczenie (nieznajomość) zagadnienia, o które chodzi lub przecenianie siły zarzutu
ignoratio elenchii

b) modyfikację tezy podlegającej uzasadnieniu
(1) ilościową
(2) jakościową

c) dobór niewłaściwego typu rozumowania dla danej tezy

2) niewłaściwa (nieracjonalna) asercja przesłanki ze względu na:
a) nieodpowiednie źródła:
poznawcze
niewłaściwe dla danej przesłanki
ab esse ad posse valet consequentia a posse ad esse non valet consequentia - jedna z consequentiae modales logiki scholastycznej

b) fałszywość przesłanki (błąd materialny)

c) nie występowanie przesłanki w zbiorze zdań uznanych
petitio principii
gdy przesłanka nie była dotąd uznawana
gdy coś, co ma być udowodnione, przyjmuje się po cichu za udowodnione
idem per idem, circulus vitiosus in argumentatione
argumentum ad hominem, czyli ex non concessis tamquam concessis
dla retoryki jest to uzasadniony sposób argumentowania, np. na ambonie

d) niewłaściwe zakwalifikowanie przesłanki
(1) co do prawdziwości, stopnia prawdopodobieństwa itp.
(2) co do zgodności z pewnym stanem wiedzy, nauki

3) nieprawidłowa asercja konkluzji ze względu na:

a) brak adekwatnej podstawy rozumowania (inferencji)
brak konkluzywności (błąd formalny)

(1) brak odpowiedniego prawa logicznego
zasady rozumowania
naruszenie (uchybienie przeciwko) prawa logiki
non sequitur
falsitas consequentiae

(2) typowe niedostateczne podstawy inferencji:
non cause pro causa
post hoc ergo propter hoc
a dicto secundum quid ad dictum simpliciter
argumentowanie z przykładu lub porównania

b) niedostateczną zrozumiałość użytych wyrażeń

c) nieracjonalną asercję przesłanek
uchybienia ("grzechy")
(1) per defectum
ukryte opuszczenie przesłanki
przesłanki za słabe do wyprowadzenia konkluzji
(2) per excessum
przesada w przytaczaniu racji
qui nimium probat nihil probat

d) przeskoki i luki w uzasadnianiu
lacuna in argumentatione (lacuna iuris)
saltus in concludendo - przeskoki w argumentacji
entymematy

dwa ujęcia argumentum ad hominem
1) tradycyjne: (założeniowe, AB)
"zwraca się ku osobie w celu wykazania, że jej rozumienie wypływa z osobiście akceptowanych zasad, opinii, a nie z sądów mających bardziej powszechne uzasadnienie"

2) współczesne:
"polega na dyskwalifikacji czyjejś argumentacji nie przez podważenie meritum, lecz przez wskazywanie na motywy czy okoliczności, w jakich dana teza jest głoszona"

(J. Woleński, "Studia Filozoficzne" 1983, nr 8-9, s.352)

ELEMENTY TEORII ROZUMOWAŃ

35) różne aspekty i typy badań nad rozumowaniami

36) dzieje badań nad rozumowaniami

37) pojęcia synonimiczne i bliskoznaczne w stosunku do „rozumowania”

38) miejsce rozumowania wśród czynności wiedzotwórczych

- przekonanie a przypuszczenie;

- źródła przekonań: racjonalne, irracjonalne i pozaracjonalne

39) określenie

df. Rozumowanie jest (myślowym, rozumowym) sposobem uzyskiwania „nowej” wiedzy na podstawie wiedzy już posiadanej.

df. Rozumowanie jest wiedzotwórczym procesem myślowym, polegającym na przechodzeniu od jednej wiedzy (przekonań) do innej („nowej”) wiedzy.

df. Rozumowanie jest dyskursywną czynnością myślową, polegającą na dostrzeganiu określonych związków między przekonaniami (sądami, twierdzeniami).

Logikę interesują jedynie formalne (syntaktyczne) związki między elementami (zdaniami, sądami) w rozumowaniu.

Rozumowanie jest wywołane pewnym brakiem (luką) w naszej wiedzy.

Rozumowanie jest pośrednim, racjonalnym źródłem i sposobem uzyskiwania przekonań.

40) struktura:
punkt wyjścia i dojścia
przesłanki i wniosek
racja i następstwo
prawdziwość i fałszywość

41) związki rozumowań
- psychologiczne (pragmatyczne, motywacyjne)
- rzeczowe (semantyczne, ontyczne)

związki przyczynowe, czasowe, funkcjonalne, przestrzenne, tetyczne
- logiczne (syntaktyczne, formalne)

pojęcie wynikania
- pojęcie asercji i aktualizacji wiedzy

typy wynikania:
- implikacyjne (implikacja materialna i formalna, ścisła)
- logiczne
- inferencyjne

wynikanie a wnioskowanie

42) typy rozumowań
a) spontaniczne i kierowane
b) zupełne i entymematyczne
c) odkrywcze i uzasadniające

d) niezawodne (apodyktyczne) i uprawdopodobniające (nie-niezawodne)

e) o jednej przesłance
- na podstawie praw konwersji, obwersji i kontrapozycji
- na podstawie praw kwadratu logicznego

f) o dwu przesłankach
- sylogizm

g) tradycyjne i współczesne pojęcie dedukcji i indukcji
h) rozumowania dedukcyjne i redukcyjne
i) progresywne i regresywne
j) proste i złożone

rozumowania proste
- proste rozwiązywanie zagadnień, dopełnianie
- wnioskowanie: na niby i na serio

- niezawodne:
dedukcja
indukcja zupełna
indukcja matematyczna
- uprawdopodobniające

indukcja:
a) niezupełna

b) unaukowiona
kanony (5) J. S. Milla

c) eliminacyjna
wnioskowanie statystyczne
wnioskowanie przez analogię
wnioskowanie redukcyjne

rozumowania złożone

- dowodzenie (zadanie: „udowodnij, że 'p'”)

pojęcie dowodu

df. dowód jest ciągiem zdań takim, że ostatnie zdanie w tym ciągu jest zdaniem dowodzonym i konsekwencją zdań wcześniej (apodyktycznie lub hipotetycznie) przyjętych za prawdziwe (wynika z nich)

- wyjaśnianie (pytanie typu „dlaczego?”)
przez generalizację (eksplanacja)
„H-D model C. Hempla”
przez interpretację humanistyczną

- rozstrzyganie („rozstrzygnij 'p lub -p'”)
teoretyczne - empiryczne (testowanie)
w naukach formalnych i szczegółowych
weryfikacja - falsyfikacja

43) błędy rozumowań (patrz osobny punkt)

ELEMENTY TEORII PYTAŃ: LOGIKA EROTETYCZNA

30) wiedzotwórcza rola pytań

- rola pytań w poznaniu i uprawianiu nauki

- problem (zagadnienie, kwestia) jako znaczenie pytania

31) struktura pytania
niewiadoma pytania (partykuła pytajna), zakres niewiadomej
założenie (osnowa) pytania (datum quaestionis)
założenia pozytywne lub negatywne
założenia prawdziwe lub fałszywe

32) problem wartości logicznej pytania

33) typy pytań

zawisłe i niezawisłe

wiedzotwórcze i niewiedzotwórcze

a) niewiedzotwórcze:

- dydaktyczne

- retoryczne

- żartobliwe, grzecznościowe, sugestywne

b) wiedzotwórcze:
- teoretyczne i praktyczne
- faktograficzne, eksplikacyjne i wartościujące
- egzystencjalne (co istnieje) i atrybutywne (jakie jest lub było)
- mocno i słabo problematyzujące
- otwarte (dlaczego? jak?) i zamknięte (kto? co?)

podział pytań według K. Ajdukiewicza:
- rozstrzygnięcia: typu „czy?”
dopuszczają tylko dwie odpowiedzi: „tak” lub „nie”
- dopełnienia
- prostego dopełnienia (faktograficzne): „kto, co kiedy, z kim, po co, za ile” itp.
- złożonego dopełnienia
narracyjne: „jak było?”
eksplikacyjne: „dlaczego?”

34) racjonalne warunki stawiania pytań
- pytania dobrze i źle postawione
- tzw. pseudoproblemy (likwidacja pytań filozoficznych przez logiczny empiryzm)

- warunki:
- poprawność (syntaktyczna)
- trafność

1) nie opiera się na fałszywym założeniu (absurd)

2) nie prowadzi do fałszywych konsekwencji
- zasadność

1) istnieje dostateczna racja postawienia pytania
2) istnieją co najmniej dwie sensowne odpowiedzi
- rozstrzygalność
techniczna-fizyczna-logiczna
- kreatywność

ELEMENTY TEORII DEFINICJI

21) określenie ("definicja" definicji)

22) dzieje pojęcia definicji (Platon i Arystoteles)

23) wiedzotwórcza (naukotwórcza) rola (funkcja) definicji
- w życiu potocznym
- w naukach empirycznych i formalnych

24) typy definicji
- deiktyczna i werbalne
- nominalna i realna (tzw. definicja klasyczna)
antyesencjalizm K. R. Poppera
- równościowa (normalna), indukcyjna, pseudodefinicje
struktura definicji równościowej: definiendum, definiens, copula
- wyraźna (leksykalna, zakresowa, treściowa) i kontekstowa
- indukcyjna (rekurencyjna)
- pseudodefinicje:
przez abstrakcję
aksjomatyczna (przez postulaty)
warunkowa (niezupełna, cząstkowa, operacyjna, redukcyjna, koordynująca)
ze względu na rolę w budowaniu języka
- sprawozdawcza (analityczna)
- projektująca (syntetyczna)
regulująca
czysto projektująca (perswazyjna)

25) metody urabiania trafnych definicji sprawozdawczych
- definiowanie klasyczne
- metody szczegółowe:
etymologiczna
filologiczna
indukcyjna
intuicyjna

26) granice definiowania
nie daje się definiować:
- terminów wieloznacznych
- terminów pierwotnych
- terminów prostych, nierozkładalnych

27) zabiegi zastępcze względem definiowania:
eksplikacja jako precyzowanie znaczenia wyrażenia (R. Carnap)
struktura: eksplicandum - eksplicans
wskazywanie, omawianie, klasyfikowanie itp.

28) problem prawdziwości definicji

29) typowe błędy definicji
- ogólno-pragmatyczne
użycie definicji niewłaściwego typu
- błędy samej definicji

a) formalne:
niespełnienie warunku niesprzeczności
niespełnienie warunku przekładalności
błędne koło
nieadekwatność treściowa i zakresowa
- błąd przesunięcia kategorialnego

b) pozaformalne
ignotum per ignotum (ignotius)
niedostateczne wyjaśnianie
estetyczne: za długa lub krótka

PORZĄDKOWANIE RZECZOWE I LOGICZNE PEWNEJ DZIEDZINY

18) podział fizyczny i logiczny
a) wiedzotwórczy charakter porządkowania
b) podział fizyczny

c) operacje myślno-rzeczowe
- partycja
- podział przestrzenny: dyspozycja i szeregowanie
- podział czasowy: periodyzacja
- podział abstrakcyjny

19) Podział logiczny jako operacja na zakresach nazw

(1) definicja
df. Podziałem logicznym zakresu pojęcia A jest zbiór pojęć zakresowo podrzędnych względem nadrzędnego pojęcia A, które są wzajemnie rozłączne a suma ich zakresów jest identyczna z zakresem pojęcia dzielonego (K. Ajdukiewicz)

(2) struktura
- nadrzędne pojęcie dzielone (totum divisionis)
- pojęcia podrzędne powstające w wyniku podziału (membra divisionis)
- podstawa podziału (fundamentum divisionis)

(3) warunki poprawnego podziału logicznego
jednorodność
naturalność: podział genetyczny, strukturalny, funkcjonalny
adekwatność
rozłączność

(4) typy: dychotomiczny, wieloczłonowy, klasyfikacja (systematyzacja)

(5) błędy podziału:
- mieszania z innymi sposobami podziału
- błędy samego podziału:

a) ogólno-semantyczne
- na nazwach wieloznacznych
- nieostrość zakresów nazw dzielonych
- brak wyraźnego kryterium podziału

b) formalne
- nieadekwatność
- nierozłączność

c) materialne
- nienaturalność (np. ludzie żywi i zmarli)
- nieprzydatność w danej dziedzinie

20) typologizacja i typologia
df. Typologizacja jest uporządkowaniem przedmiotów występującej w pewnej dziedzinie ze względu na ich większe lub mniejsze podobieństwo do wybranego typu.

Typologizacja polega na wybraniu (ustaleniu) pewnego przedmiotu jako typowego i ustaleniu relacji porządkującej innych przedmiotów do wybranego typu ze względu na posiadanie pewnych cech w większym lub mniejszym stopniu.

Typ może być idealny (skonstruowany) lub empiryczny.

Wynikiem typologizacji jest typologia.

17) wybrane kategorie syntaktyczne

a) ZDANIE

(1) definicja zdania
- definicja zdania w sensie gramatycznym (zdania orzekające) i logicznym
df. semiotyczna: wyrażenie, któremu można przypisać wartość logiczną (tj. prawdę lub fałsz)
problem definicji prawdy: zgodność sensu zdania z pewnym stanem rzeczowych
prawda: materialna i formalna
- sąd
psychologiczny: myśl wiązana ze zdaniem
logiczny: sens zdania wyznaczony regułami użycia języka (jako znaczenie zdania)

(2) podział zdań:
- tradycyjnie: kategoryczne, hipotetyczne, dysjunktywne
- proste i złożone (wyraźnie lub ukrycie)
proste: jednostkowe i ogólne
- egzystencjalne i atrybutywne
- podmiotowo-orzeczeniowe, orzecznikowe, relacyjne
- zdania kategoryczne: „S jest P”
- zdania kwadratu logicznego: SaP, SeP, SiP, SoP
ze względu na stosunek do siebie w tzw. kwadracie logicznym: przeciwne, podprzeciwne, podporządkowane, sprzeczne
- za Kantem:
asertoryczne i modalne (apodyktyczne i problematyczne)
zdania analityczne (tautologie i zdania kontradyktoryczne) i syntetyczne
- ze względu na jakość: twierdzące i przeczące
- ze względu na ilość: jednostkowe, szczegółowe, nieokreślone, ogólne
- ze względu na specjalne funkcje: pewniki (aksjomaty, postulaty), hipotezy

(3) problem wartości logicznej tzw. zdań praktycznych
- wypowiedzi wartościujące
- oceny: aksjologiczne (etyczne, estetyczne) utylitarne
- normy: tetyczne, aksjologiczne, utylitarne
- rozkazy
- pytania
- życzenia, prośby

b) NAZWA

(1) definicja nazwy:
określenie: syntaktyczne, semantyczne, pragmatyczne
- pojęcie w ujęciu psychologicznym i logicznym
- zakres (ekstensja) i treść (intensja) nazwy
denotacja, denotować, desygnować, desygnat
- treść: pełna, istotna, konstytutywna i konsekutywna, pleonastyczna
- relacja między zakresem i treścią
- imiona własne i deskrypcje

(2) typy nazw
- nazwy (zbiory) dystrybutywne i kolektywne
- ze względu na zakres (ilość desygnatów)
puste (analitycznie lub syntetycznie) i niepuste
jednostkowe, szczegółowe, ogólne
indywidualne i generalne
- predykaty: obserwacyjne—dyspozycyjne—teoretyczne
- ze względu na stopień precyzji
ostre i nieostre
jasne i niejasne
- ze względu na znaczenie
jednoznaczne—wieloznaczne—analogiczne
kategorematy i synkategorematy

(3) relacje między zakresami nazw
tożsamości (identyczności, zamienności)
podporządkowania: podrzędności lub nadrzędności
krzyżowania
wykluczania (przeciwieństwa)
dopełniania (sprzeczności)

(4) działania na treściach nazw oraz ich wytwory
abstrahowanie, generalizowanie, idealizowanie, konstruowanie, konkretyzacja, separacja

(5) działania na zakresach nazw (zob. myślowe porządkowanie pewnej dziedziny)

c) FUNKTORY (OPERATORY)

(1) definicja funktora i pojęcie argumentu
df. Funktor jest wyrażeniem, które określa inne wyrażenie
df. Funktor jest wyrażeniem, które nie jest ani zdaniem ani nazwą, natomiast występuje jako część zdania lub nazwy.
df. Argument jest wyrażeniem, które wraz z funktorem tworzy nowe wyrażenie złożone.

(2) typy funktorów z względu na:
- rodzaj tworzonego wyrażenia
- rodzaj (jakość) argumentów
- ilość argumentów

(3) funktory ekstensjonalne (zakresowe, prawdziwościowe) i intensjonalne (treściowe)
df. funktor prawdziwościowy odznacza się następującymi właściwościami: (1) jest funktorem zdaniotwórczym od argumentów zdaniowych i (2) wartość logiczna wyrażenia złożonego, którego jest głównym funktorem, zależy wyłącznie od wartości logicznej jego argumentów a nie ich treści.

(4) funkcja wyrażeniowa
pojęcie i rodzaje zmiennej: rzeczywista (wolna) i pozorna
df. wyrażenie, które reprezentuje dowolne wyrażenie określonej kategorii (klasy)
pojęcie funkcji wyrażeniowej (formuła, schemat)
df. wyrażenie zawierające zmienne rzeczywiste

(5) operatory (kwantyfikatory)
pojęcie
df. wyrażenie ilościujące
df. wyrażenie wiążące zmienne
typy: kwantyfikator ogólny („dla każdego x”) i szczegółowy („dla niektórych x”; „istnieje takie x, że...”).

16) kategorie językowe (wyrażeniowe, syntaktyczne) i ich funkcje

a) kategorie językowe (wyrażeniowe, syntaktyczne)
W gramatyce: części mowy i części zdania
df. Dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii syntaktycznej iff po zastąpieniu jednego wyrażenia drugim otrzymujemy z każdego wyrażenia sensownego wyrażenie sensowne (L. Borkowski)
- podział wyrażeń językowych ze względu na funkcję:
a) syntaktyczną: 1) zdania, 2) nazwy, 3) funktory (operatory?)
b) semantyczną: samodzielnie (nazwy) i niesamodzielnie oznaczające
c) pragmatyczną: samoinformujące (zdania) i współinformujące
- inne typy wyrażeń:
proste i złożone
kategorematy i synkategorematy

b) funkcje (poszczególnych) wyrażeń językowych
(1) syntaktyczne:
zastępowanie, przekładanie, reprezentowanie, wynikanie
(2) semantyczne:
oznaczanie (denotowanie, desygnowanie, supozycja terminów), konotowanie, spełnianie, nazywanie
(3) pragmatyczne:
wyrażanie, rozumienie, komunikowanie, uznawanie, wierzenie

c) teorie znaczenia wyrażeń językowych
problem ustalenia, na czym polega znaczenie wyrażeń językowych dotyczy zdań, nazw i funktorów
nie ma jednej, prostej odpowiedzi na pytanie o znaczenie językowe
- trojakie wyjaśnienie:
1o syntaktyczne (nominalizujące)
znaczenie jako wyznaczone:
- kontekstem językowym
- regułami językowymi (w logice)
2o semantyczne
znaczenie jest rozumiane jako:
- przedmiot realny (realizm umiarkowany: universale in re)
- przedmiot idealny (realizm skrajny: universale extra rem)
3o pragmatyczne
- psychologiczne: psychologizujące (asocjacjonizm) i mentalistyczne
- znaczenie jest wyznaczone kontekstem sytuacyjnym

typy wyrażeń ze względu na znaczenie:
- synonimy, homonimy, wyrażenia wieloznaczne (potencjalnie i aktualnie)
- wyrażenia okazjonalne
- wyrażenia analogiczne
typy analogii: atrybucji (przyporządkowania) i proporcjonalności (metafora)
- idiomy (wyrażenia idiomatyczne)

15) reguły używania znaków

- reguły składania (syntaktyczne): konstrukcji i transformacji
- reguły uznawania: semantyczne i pragmatyczne
- reguły uznawania wyrażeń za prawdziwe (K. Ajdukiewicz): empiryczne, aksjomatyczne, dedukcyjne

14) znaki instrumentalne (ex signo) i formalne (in signo)

natura znaku formalnego
jest 1) znakiem czegoś dla kogoś, 2) przezroczysty i 3) wielopostaciowy
trzy teorie wyjaśniające związek między znakiem i tym, co on oznacza (znaczy):
- asocjacyjna
- behawioralna
- intencji znaczeniowej

13) rodzaje znaków; ze względu na:

- naturę: ruchowe, świetlne, graficzne, akustyczne
- rodzaj zmysłu: wzrokowe, węchowe, dotykowe, smakowe, słuchowe, równowagi
- genezę: naturalne, konwencjonalne
- w logice: właściwe (stałe logiczne i zmienne) oraz znaki interpunkcji
- inne (przykładowo): symptom, oznaka, objaw, wskaźnik, hasło, sygnał, ikoniczne, obraz, ślad, indeks, znaki diagnostyczne, symbol, kod, szyfr

12) definicja znaku

W semiotyce logicznej znak jest rozumiany jako relacja trójczłonowa (znak jest zawsze znakiem czegoś dla kogoś), w semiologii F. de Saussure'a jako relacja dwuczłonowa (zbudowany z signifié i signifiant).
df. aliquid stat pro aliquo; id quo cognito aliud cognoscitur
df. znak jest czymś podpadającym pod zmysły (czyli przedmiotem materialnym, zwanym substratem znaku) przy pomocy czego dochodzimy do poznania czegoś innego niż on sam

11) funkcje języka

a) poznawcza (opisowa, deskryptywna, prawdziwościowa)

b) instrumentalne:
komunikatywna, ewokatywna, ekspresywna, impresywna, imperatywna, promotywna, konatywna, perswazyjna, argumentatywna, agitatywna, sterująca, performatywna, estymatywna, interrogacyjna, terapeutyczna, fatyczna, dydaktyczna, żartobliwa, integrująca/dzieląca
charakterystyka znaku językowego

10) typy języków

a) graficzny i fonetyczny (ich relacje)

b) naturalne (etniczne), sztuczne, mieszane
dialekty (gwara) — socjolekty — idiolekty

c) sztuczne: języki formalne ale także esperanto i dzisiaj języki komputerowe: Basic, Pascal, Algol, Postscript, C++, Prolog, Lisp (około 400)

d) żywe i martwe

e) ze względu na najmniejszą jednostkę językową: głoskowe, sylabiczne, pojęciowe, obrazkowe

f) ekstensjonalne (zakresowe) i intensjonalne (treściowe)

g) przedmiotowy i metaprzedmiotowy (metajęzyk)

9) definicja języka

a) wielości definicji języka

b) semiotyczna definicja języka
df. Język jest zbiorem znaków formalnych, scharakteryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł używania i służący pewnej grupie ludzkiej do przekazywania (komunikowania) myśli.

c) formalna struktura języka: słownik + reguły użycia
J = +Z, R,

8) działy semiotyki

relacja: znak] znak (syntaktyka); znak ] rzeczywistość (semantyka); znak ] użytkownik (pragmatyka);


a) syntaktyka
df. dziedzina semiotyki, zajmująca się relacjami między znakami („wewnętrznym życiem języka”)
bada formalne związki wewnątrzjęzykowe oraz charakteryzuje właściwości i funkcje wyrażeń składniowych
główne kategorie: kategorie wyrażeniowe, wynikanie, zastępowanie, dowodzenie, tekst, system

b) semantyka (definicja, typy)
df. dziedzina semiotyki, zajmująca się zagadnieniami związanymi ze stosunkiem znaków językowych do rzeczywistości (świata)
główne kategorie: prawda (A. Tarski 1933), oznaczanie, denotowanie, desygnowanie, supozycja, stopnie języka, spełnianie, model, interpretacja (w naukach formalnych)

c) pragmatyka (definicja, typy)
df. dziedzina semiotyki, zajmująca się problemami związanymi z relacją język i jego użytkownik (nadawca lub odbiorca znaku)
główne kategorie: znaczenie(!?), rozumienie, wyrażanie, komunikowanie, stwierdzanie, uznawanie, asercja, kontekst sytuacyjny
semiotyczna charakterystyka języka

SEMIOTYKA - nauka o języku

Dzieje i Typy nauk o języku

2) dzieje: starożytność – średniowiecze – nowożytność – czasy współczesne
najważniejsze wyniki; sposób rozumienia języka

3) humanistyczne
- historia języka
- lingwistyka:
- psychologia języka (psycholingwistyka, psychosemiotyka)
- socjologia języka (socjolingwistyka, socjosemiotyka)
- etnolingwistyka

4) formalne
- semiotyka logiczna (Ch. Morrisa)
- cybernetyka
- teoria informacji
- teoria komunikacji
- ogólna teoria systemów
- prakseosemiotyka (T. Wójcicki, T. Pszczołowski)

5) filozoficzne
- współczesna filozofia języka:
- anglosaska filozofia języka:
- kontynentalna filozofia języka:
- klasyczna filozofia języka (współ. przedstawiciele E. Gilson, M. Krąpiec) jako ontologia i epistemologia języka

6) przyrodnicze
- fizjologia mowy (biofizjologia, neurofizjologia)
- akustyka
- fonologia, fonetyka
- logopedia
semiotyka jako formalna (logiczna) teoria języka

7) definicja semiotyki
df. nauka o znakach w ogóle (Ch. Peirce, F. de Saussure)
df. Semiotyka, w projektowanym przez nas znaczeniu, jest ogólną, logiczną (czyli formalną) teorią języka jako systemu znakowego, która zajmuje się językiem w aspekcie jego 1) racjonalności i 2) sprawności w aktach poznania i komunikowania (przekazywania) myśli i wiedzy
(wyjaśnić poszczególne elementy definicji!)

Logika praktyczna

Wymaga maksymalnej koncentracji, sporej dozy intelektualnego wysiłku i osobistego zaangażowania
jej trudność bierze się m. in. stąd, że chodzi o zagadnienia nowe, dość abstrakcyjne i omawiane językiem (terminologią) specjalistycznym, którego trzeba się nauczyć, będziemy się zajmować elementarnymi czynnościami wiedzotwórczymi; chodzi o przygotowania odpowiednich narzędzi językowych, z których korzysta każda nauka i których należyte opanowanie jest warunkiem porozumiewania się naukowców z różnych dziedzin